بررسی وضعیت مدیریت نگهداری تجهیزات پزشكی در بیمارستان های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشكی ایران

چكیده 
مقدمه: ‌نقش تجهیزات پزشكی در بیمارستان های پیشرفته امروزی و تشخیص و درمان بیماری ها انكار ناپذیر است.كشورهای در حال توسعه با وجود محدودیت منابع مالی به نحو بی رویه ای نسبت به خرید تجهیزات پیچیده و گران قیمت اقدام نموده اند اما در مورد نگهداری این سرمایه های عظیم اقدامات مناسبی انجام نداده اند. در كشور ما نیز مطالعات محدود صورت گرفته بیانگر نابسامانی هایی در زمینه مدیریت نگهداری تجهیزات پزشكی بوده است .
روش پژوهش: پژوهش به صورت مقطعی انجام گرفت و برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه در 10 بیمارستان تحت مطالعه استفاده شد. پس از توزیع و جمع آوری پرسشنامه ها به صورت حضوری، داده ها با استفاده از آمار توصیفی و نرم افزار SPSS مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. 
یافته های پژوهش: طبق نتایج به دست آمده از میان چهار بعد مدیریت نگهداری تجهیزات پزشكی، تنها «برنامه ریزی نگهداری» در وضعیت متوسط قرار داشت و سایر اجزاء با كسب امتیاز كمتر از 50 درصد در حد ضعیف قرار داشتند. بین امتیاز كل مدیریت نگهداری و امتیاز هدایت و هماهنگی نگهداری تجهیزات پزشكی و نیز سن مدیران بیمارستان ها رابطه مستقیمی وجود داشت. 
بحث و نتیجه گیری:‌ در مجموع می توان گفت مشكلاتی از قبیل كمبود نیروی ماهر در واحدهای مهندسی پزشكی بیمارستان ها، كمبود بودجه و نا آشنایی مسوولان واحدهای مهندسی پزشكی به تمام وظایف خود موجب شده اند وضعیت مدیریت نگهداری تجهیزات پزشكی در وضعیت ضعیف (نزدیك به متوسط) قرار گیرد. سابقه كم مسوولان واحد مذكور نیز به این امر دامن زده است.
واژه های كلیدی: ‌تجهیزات پزشكی،‌ نگهداری،‌مدیریت نگهداری، بیمارستان ها.
 

مقدمه:
در بیمارستان های مدرن عصر حاضر، تجهیزات پزشكی به یكی از عناصر لاینفك تبدیل شده اند و در حدود یك سوم تا نیمی از
هزینه های پیش بینی شده بیمارستان ها به این بخش اختصاص دارد. جامعه پزشكی در فعالیت های تشخیصی، مراقبتی و درمانی،‌اعتماد روز افزونی بر تجهیزات پزشكی و تكنولوژی پیشرفته پیدا كرده است. در این میان بهره برداری بهینه از تجهیزات مستلزم این امر است كه تجهیزات در بیشتر عمر خود آماده به كار و سالم نگه داشته شوند. با ایجاد مدیریت صحیح در نگهداری تجهیزات می توان تجهیزات را در هر لحظه برای نجات جان بیماران به كار برد (1) . نگهداری تجهیزات پزشكی از سوی سازمان بهداشت جهانی «ایجاد اطمینان در مورد استاندارد بودن كاربری تجهیزات، رعایت شرایط تعیین شده از سوی كارخانه سازنده و تامین نیازهای درمانی» تعریف شده است(2). 
اما اهمیت مساله نگهداری در دهه 80 باعث شد دانشگاه های علوم پزشكی آمریكا به منظور سازماندهی مراكز درمانی، طرح نگهداری و بازسازی بیمارستان ها را به اجرا درآورند. نمونه هایی از این طرح ها كه نگهداری تجهیزات پزشكی را در بر می گرفت در كشورهای اروپایی نیز متداول شد و در تحقیقات اولیه مشخص شد اجرای آن ها حدود 35-30 درصد كاهش هزینه در بر داشته است(3).
همچنین مطالعات نشان داده است با نگهداری مؤثر تجهیزات، هزینه صرف شده برای هر دستگاه 30 درصد كمتر از میانگین هزینه های بیمارستان هایی خواهد بود كه فاقد این برنامه هستند(4). همچنین عمر مفید تجهیزات تا دو برابر افزایش خواهد یافت(5). به طور كلی می توان گفت مساله نگهداری تجهیزات پزشكی در كشورهای در حال توسعه نسبت به كشورهای توسعه نیافته در خور توجه بیشتری است،‌چرا كه علی رغم محدودیت منابع،‌خرید و به كارگیری تجهیزات پزشكی وارداتی در این ممالك به نحوی رویه ای صورت گرفته است(6). 
مطالعات صورت گرفته نشان داده است این كشورها در گذشته توجه چندانی در زمینه نگهداری تجهیزات نداشته اند و طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی همواره 60 درصد تجهیزات پزشكی آن ها به علل مختلف قابل استفاده نبوده اند(7). مطالعات انجام شده در كشور ما نیز نشان داده است موضوع نگهداری تجهیزات تا حدود زیادی مورد غفلت بیمارستان ها و مسوولان امر قرار گرفته است. 
شایان ذكر است پس از راه اندازی و تاسیس اداره تجهیزات و مهندسی پزشكی در معاونت درمان و داروی دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی ایران و تاسیس واحدهای مهندسی پزشكی در این بیمارستان ها در اواخر سال 1379،هیچ مطالعه ای در زمینه پژوهش حاضر صورت نگرفته است و این پژوهش مدیریت نگهداری تجهیزات پزشكی را در قالب چهار بعد اصلی مدیریت یعنی برنامه ریزی؛ سازماندهی، هدایت و هماهنگی؛ و كنترل مورد بررسی قرار داده است.

روش پژوهش:
پژوهش حاضر به صورت مقطعی انجام گرفت. در این مطالعه بیمارستان های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشكی ایران واقع در شهر تهران مورد بررسی قرار گرفتند. از میان این 14 بیمارستان ، 4 بیمارستان فاقد واحد مهندسی پزشكی بودند و در آن ها مدیریتی بر نگهداری تجهیزات پزشكی اعمال نمی شد و به همین دلیل از مطالعه خارج شدند. بنابراین جامعه پژوهش را می توان 10 بیمارستان دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی ایران در شهر تهران بر شمرد كه دارای واحد مهندسی پزشكی بودند. اعضای جامعه پژوهش نیز عبارت بودند از مدیران بیمارستان ها، مسوولان واحدهای مهندسی پزشكی و مسوولان واحدها و بخش های تشخیص درمانی كه به طور كامل و بدون نمونه گیری در پژوهش شركت داده شدند. 
برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه با استفاد از متون داخلی و خارجی و نظرات كارشناسان ادارات تجهیزات و مهندسی پزشكی دانشگاه و وزارتخانه و تنی چند از مهندسان پزشكی تدوین شد تا روایی محتوایی آن تامین گردد. پس از این مرحله 49 پرسش طراحی شده در قالب سه پرسشنامه برای اعضای پژوهش تقسیم بندی شد. بدیهی است پرسشنامه ها طبق اهداف ویژه در برگیرنده چهار بعد اصلی مدیریت نگهداری تجهیزات پزشكی، یعنی برنامه ریزی؛ سازماندهی؛ هدایت و هماهنگی؛ وكنترل نگهداری بودند. برای تعیین پایایی پرسشنامه ها نیز از روش آزمون- باز آزمون استفاده شد و ضرایب همبستگی بین پاسخ ها در پرسشنامه مدیران، مسوولان واحدهای مهندسی پزشكی و مسوولان واحدهای تشخیصی درمانی به ترتیب 88،90و 84 درصد محاسبه شد. توزیع و جمع آوری پرسشنامه ها با مراجعه پژوهشگر صورت گرفت و در مجموع 98 پرسشنامه كامل به دست آمد. 
برای استخراج نتایج از آمار توصیفی و نرم افزار SPSS استفاده شد. از آن جا كه عملكرد بیمارستان تا حدود زیادی منوط به عملكرد مسوولان واحدهای مهندسی پزشكی می باشد، در این مطالعه نتایج به صورت كلی ارائه شده و از اعلام نتایج به تفكیك بیمارستان ها خودداری شده است.